Đổi mới tuyển sinh lớp 10 trong bối cảnh phổ cập giáo dục THPT

Kỳ thi tuyển sinh lớp 10 luôn là áp lực lớn với học sinh và phụ huynh, nhất là tại các đô thị lớn. Trong bối cảnh Việt Nam triển khai giáo dục bắt buộc 9 năm và phổ cập THPT, hình thức tuyển sinh đang được xem xét đổi mới phù hợp hơn.

• Chuẩn bị đồng bộ cho kỳ thi tốt nghiệp THPT trên máy tính
• Thí sinh xét tuyển đại học bằng học bạ đạt kỷ lục chưa từng có

Giáo dục bắt buộc 9 năm: Bước chậm nhưng mang tính bước ngoặt

Nghị quyết 29-NQ/TW (2013) từng đặt mục tiêu hoàn thành giáo dục bắt buộc 9 năm sau năm 2020, nhưng đến nay phải lùi đến năm 2030 — chậm hơn kế hoạch một thập kỷ. Nguyên nhân không chỉ do thiếu trường lớp, giáo viên mà còn bởi công tác phân luồng sau THCS chưa hiệu quả, cùng việc miễn học phí THCS được triển khai chậm.

Những năm gần đây, nhiều chính sách quan trọng đã được ban hành nhằm tháo gỡ khó khăn. Đáng chú ý, ngày 28.2.2025, Bộ Chính trị quyết định miễn học phí toàn bộ bậc mầm non và phổ thông công lập từ năm học 2025–2026, đồng thời Nghị quyết 71-NQ/TW (22.8.2025) xác định mở rộng giáo dục bắt buộc đến hết THCS, tiến tới phổ cập THPT và miễn phí toàn bộ sách giáo khoa từ năm 2030.

Các chính sách này không chỉ khẳng định quyết tâm đổi mới của ngành giáo dục mà còn gắn liền với lộ trình cải tiến kỳ thi tốt nghiệp THPT, hướng tới một hệ thống đánh giá thống nhất, công bằng, phản ánh đúng năng lực của học sinh.

Từ bước chuyển đó, việc thi tuyển lớp 10 đại trà dần mất đi ý nghĩa, thay vào đó cần cơ chế xét tuyển linh hoạt và minh bạch, phù hợp với mục tiêu học tập bắt buộc và định hướng phân luồng sớm sau THCS.

Không thể dừng ở phổ cập THCS

Sau nhiều năm kiên trì, Việt Nam đã hoàn thành phổ cập THCS trên toàn quốc. Tuy nhiên, chất lượng nguồn nhân lực vẫn chưa tương xứng với yêu cầu phát triển. Theo điều tra dân số năm 2024, chỉ 40% dân số từ 15 tuổi trở lên có bằng THPT hoặc cao hơn, trong khi tỷ lệ tốt nghiệp THPT ở đồng bằng sông Hồng đạt 52,3% nhưng đồng bằng sông Cửu Long chỉ 23,5%.

Nếu chỉ dừng ở phổ cập THCS, hệ lụy sẽ kéo dài: trẻ em nghèo dễ bỏ học, khoảng cách tri thức giữa các vùng ngày càng lớn, lao động thiếu kỹ năng và khó thích ứng với nền kinh tế tri thức. Không có bằng THPT, thanh niên gần như không thể tiếp tục học lên cao đẳng, đại học hoặc tham gia đào tạo nghề chuyên sâu. Ở tầm vĩ mô, nền kinh tế sẽ thiếu hụt nhân lực trình độ trung – cao, làm giảm sức cạnh tranh quốc gia.

Đây cũng là lý do Trường Trung học Phổ thông Sài Gòn cùng nhiều cơ sở giáo dục định hướng nghề nghiệp sớm được xem là lựa chọn thực tế cho học sinh sau THCS. Việc phân luồng hợp lý giúp các em rút ngắn thời gian học, được đào tạo kỹ năng cần thiết và vẫn có cơ hội học liên thông lên cao hơn khi đủ điều kiện.

Vì vậy, phổ cập THPT không chỉ là một chính sách giáo dục, mà còn là chiến lược phát triển nguồn nhân lực dài hạn, đảm bảo mọi học sinh đều có cơ hội học tập và khởi nghiệp bằng chính năng lực thực của mình.

Tuyển sinh lớp 10: Cần thay đổi để phù hợp giai đoạn mới

Theo Nghị quyết 71, đến năm 2030, 85% thanh niên trong độ tuổi phải tốt nghiệp THPT hoặc tương đương. Điều đó đồng nghĩa, hệ thống tuyển sinh lớp 10 buộc phải cải cách mạnh mẽ. Tuy nhiên, phổ cập THPT không có nghĩa tất cả học sinh đều học chương trình THPT truyền thống. Việt Nam cần mở rộng các lựa chọn học tập linh hoạt hơn, như trung học nghề, giáo dục thường xuyên hay mô hình tích hợp văn hóa – nghề nghiệp.

Trong giai đoạn tới, kỳ tuyển sinh lớp 10 được dự báo sẽ có hai hướng chính:

• Thi tuyển chỉ còn áp dụng với các trường chuyên, trường chất lượng cao hoặc trường tư thục có yêu cầu đầu vào riêng.
• Xét tuyển trở thành phương thức phổ biến, dựa trên kết quả học tập THCS, năng lực học sinh và điều kiện địa phương.

Để hình thức xét tuyển đảm bảo công bằng, ngành giáo dục cần chuẩn hóa đánh giá năng lực học sinh, áp dụng kiểm tra chung cấp tỉnh, quản lý học bạ điện tử và tăng cường giám sát việc chấm điểm. Khi điểm số phản ánh đúng năng lực thực, xét tuyển sẽ là giải pháp hợp lý, giảm tải áp lực thi cử và tiết kiệm chi phí xã hội.

Song song đó, các trường nghề, đặc biệt như Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân. Việc học sinh được lựa chọn giữa học THPT hay học nghề sẽ tạo ra sự bình đẳng trong định hướng tương lai, giúp xã hội vừa có nhân lực trình độ cao, vừa có kỹ năng nghề vững chắc.

Việc lựa chọn “thi hay xét” không chỉ là thay đổi hình thức tuyển sinh, mà là bước chuyển căn bản trong triết lý giáo dục – từ chú trọng thi cử sang coi trọng năng lực thực tế và cơ hội học tập suốt đời. Khi mọi học sinh đều được học đến 18 tuổi, Việt Nam không chỉ phổ cập THPT, mà còn phổ cập tri thức, kỹ năng và cơ hội phát triển cho thế hệ tương lai.